Gerard Alofs
Na jarenlange voorbereidingen en hard werken opende De Bastei, centrum voor natuur en cultuurhistorie, op 19 mei 2018 de deuren aan de Waalkade in Nijmegen. Bij de realisatie van De Bastei zijn zeer veel mensen betrokken. Personen die elk hun eigen expertise en vaardigheden inbrengen. Maak kennis met deze mensen én De Bastei in onze interviewserie 'De Bastei in Beeld'. Deze keer spraken we met Gerard Alofs, directeur van het vroegere museum De Stratemakerstoren.
Gerard Alofs is bijzonder enthousiast over het feit dat dit museum wordt opgenomen in het nieuwe centrum voor natuur en cultuurhistorie De Bastei. Het centrum gaat gebruik maken van dezelfde locatie als het vroegere museum. Het gebouw wordt uitgebreid en verbouwd en daarmee is een van zijn grootste zorgen, het verval van het historische pand, voorgoed van de baan. De nieuwe naam, De Bastei, komt voort uit bouwhistorisch onderzoek, dat heeft uitgewezen dat het gebouw oorspronkelijk een bastei was, een hoefijzervormige versterking in de vestingwal.
IJzersterk concept
Gerard vindt De Bastei, waarin ook het Natuurmuseum Nijmegen, het IVN Rijk van Nijmegen en Staatsbosbeheer participeren, een ijzersterk concept, dat goed aansluit bij zijn visie op de functie van het vroegere museum.
De Stratemakerstoren was een museum, gewijd aan de Nijmeegse cultuurhistorie. Dat begrip moet je ruim zien. Ik onderscheid in de cultuurhistorie altijd drie aspecten, corresponderend met de kleuren rood, blauw en groen. Rood (denk aan baksteen) staat voor de historie van de stad, blauw voor het water, de invloed van de rivier, en groen voor de natuur en het agrarische aspect. Het interessante van de locatie van De Stratemakerstoren was, dat zij zich bevond op het breukvlak van rood, blauw en groen. Vanuit de unieke locatie van het gebouw kom je vanzelf bij deze drie aspecten terecht.
We hebben ongeveer vijftig exposities gehad. Die gingen altijd over de stadsgeschiedenis, bijvoorbeeld over het katholieke onderwijs in Nijmegen, de Nijmeegse tram, verschillende kunstenaars met hun visie op de stad, de maakindustrie in Nijmegen, de onlusten rond de Piersonstraat, maar ook over de Waal en het rivierengebied."
Band met de rivier
Gerard is geboren in Haalderen. Hij heeft altijd een sterke band gehad met het rivierlandschap. Later in Nijmegen werd hij, zoals hij zelf zegt, een echte stadsjongen, maar gelukkig bleef de Waal in zicht.
Hij is op latere leeftijd geschiedenis gaan studeren en heeft gewerkt in Museumpark Oriëntalis en het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek, voordat hij werd gevraagd om te solliciteren bij museum De Stratemakerstoren.
"Ik realiseerde me heel goed dat het in de museumwereld altijd een kwestie was van knokken om financiële middelen en werken met beperkingen, maar tijdens gesprekken met het bestuur kwam ik toch tot de overtuiging dat de functie bij me paste, omdat het ging om een kleine, overzichtelijke organisatie. Binnen zo'n organisatie ben ik in mijn element. Wat mij ook aansprak was de band met de stad, waarbij ik me zeer betrokken voelde en waar ik waardevolle contacten had. Bovendien zag ik veel potentie in de locatie en het verhaal dat De Stratemakerstoren te vertellen had."
Erosie
"Gaandeweg kwam echter het besef dat het museum toch te beperkt bleef en vanuit een verouderd concept werkte. Daar kwam nog bij dat de toren zelf veel te lijden had. Zo'n uniek gebouw moet goed geconserveerd worden, maar sinds de toren was blootgelegd, was hij onbeschermd tegen weer en wind. Limburgse mergel brokkelt af onder invloed van de buitenlucht. Door erosie verdwijnt het buitenste laagje en daarna de laag eronder. De steen 'loopt leeg'. In 2004 werd de toren ingepakt in zeil, maar dit had niet het artistieke elan van een door 'inpakkunstenaar' Christo omhuld gebouw, het was niet meer dan een armetierige noodoplossing. Er moest een echte oplossing komen. Die kwam er uiteindelijk in de vorm van De Bastei, maar voordat het zover was, moest er nog een lange weg worden afgelegd en moesten er heel wat teleurstellingen worden weggeslikt.
De korte versie*): er werd aansluiting gezocht bij allerlei initiatieven. Zo was er het plan om in De Stratemakerstoren een rioolmuseum te realiseren en later liet Rijkswaterstaat zijn oog op de toren vallen. Het leek een bij uitstek geschikte plek om er een informatiecentrum te vestigen over de dijkverzwaringen en andere werkzaamheden die in het rivierengebied werden uitgevoerd. Een drastische bezuinigingsronde voor deze rijksdienst zette een vette streep door het plan, maar er leek toch een vervolg op de ingeslagen weg mogelijk. De Radboud Universiteit toonde belangstelling om er een kenniscentrum voor watermanagement te vestigen. Opnieuw liep het enthousiasme over een veelbelovende oplossing van de problemen spaak, omdat de universiteit uiteindelijk deze activiteiten op de eigen campus wilde situeren.
Na een haalbaarheidsonderzoek ontstond er nieuwe hoop. De gemeente Nijmegen had eigenlijk geen plaats waar ‘het verhaal van de stad’ verteld werd. De Stratemakerstoren zou zo’n plek kunnen worden, een soort super-VVV. Geen in zichzelf besloten museum, maar een plek waar mensen naartoe willen komen, vanwege het bijzondere gebouw, maar ook als startpunt voor stadswandelingen en dergelijke. Ik stond er helemaal achter. Toen bleek dat de gemeente een 'Huis van de Nijmeegse geschiedenis' in de Mariënburgkapel wilde vestigen, was ik enorm teleurgesteld. Men had ons idee gekaapt; weer gingen de plannen de prullenbak in."
De Bastei
"In 2010 kwam er toch een nieuwe impuls vanuit de gemeente. Er was een idee om een groot bezoekerscentrum voor de natuur aan de Waal te realiseren. Er werd gedacht aan een locatie onder de Waalbrug, maar in het kader van 'Ruimte voor de rivieren' was dit niet mogelijk. Toen kwam De Stratemakerstoren weer in beeld. Omdat Natuurmuseum Nijmegen ongeveer in hetzelfde schuitje zat als wij, lag een samenwerking voor de hand. Ook het IVN en Staatsbosbeheer werden erbij betrokken. Daardoor leek het even dat de cultuurhistorie in het gedrang kwam, maar de verschillende partijen kwamen steeds nader tot elkaar. Het was wel een gedwongen huwelijk, maar ook een prachtige oplossing. We zagen wel in dat het geen verzamelgebouw moest worden, maar een integraal geheel."
Uiteindelijk is De Bastei een zeer sterke formule geworden. We kunnen er de geschiedenis van Nijmegen en de natuur aan de Waal op een moderne manier visualiseren. De bezoeker van nu wil niet meer voor een vitrine staan, maar iets beleven."
"Zo heeft dit verhaal toch een happy end gekregen. Ikzelf ben bij de sluiting van museum De Stratemakerstoren met pensioen gegaan. Gerard Mangnus, de huidige directeur van De Bastei, gaat de klus afmaken. Ik heb er alle vertrouwen in."
Tekst: Jos Schoots
Interview: 2 mei 2017
*) Wie meer wil weten over de periode die voorafgaat aan De Bastei kan het boekje Het behoud van een menselijk monument van Gerard Alofs lezen.